مطالعه ی هیدروژئوشیمی منابع آب زیرزمینی جنوب دشت مشهد با تاکید برآنومالی نیترات

چکیده دشت مشهد در شمال استان خراسان رضوی واقع شده است و از شمال به خط الراس ارتفاعات هزار مسجد ، از جنوب به حوضه آبریز جام رود و از شرق به حوضه آبریز رودخانه اترک محدود می شود که دارای وسعتی در حدود 9909 کیلومترمربع و و آبخوانی با وسعت 3787کیلومترمربع می باشد. محدوده مطالعاتی شامل جنوب دشت مشهد که در شمال شرقی کشور و مرکز استان خراسان رضوی و با مساحتی در حدود km21206 و با آبخوانی با وسعت km2856 آزاد unconfined می باشد. دشت مشهد بزرگترین دشت خراسان رضوی می باشد. بطوریکه مقدار1070 میلیون متر مکعب آب به توسط چاههای عمیق و نیمه عمیق برداشت می گردد. در دی ماه سال1345این دشت در لیست دشتهای ممنوعه قرار گرفت. ارتفاع متوسط دشت مشهد 1400 متر از سطح دریاهای آزاد است و از جنوب غربی و غرب و شمال شرقی و شرق محدود به ارتفاعات می گردد. تکتونیک منطقه بسیار فعال بوده و چندین گسل فعال نیز در منطقه شناسایی شده است و مهمترین گسل منطقه شاندیز سنگ بست می باشد. زمین شناسی منطقه دارای سازند های فراوانی می باشد که شیل های سرچشمه، سنگانه،آب تلخ، آبدراز(کرتاسه) و خانگیران از واحدهای سنگی نرم و دره ساز در منطقه می باشند که دره ها، دشت های کوچک و نواحی پست را تشکیل داده است. برخی دیگر از سازندها که تناوب ماسه و شیل یا آهک و مارن تشکیل گردیده(سازندهای شوریجه، پسته لیق، اتامیر) تپه ماهورهای نا هموار(بدلند) را تشکیل داده اند .قدیمی ترین سازندهای زمین شناسی در منطقه مربوط به اواخر کامبرین می باشد، که در ارتفاعات بینالود بیرون زد دارند. مهمترین سازندهای منطقه شامل فیلیت مشهد، سازندهای آهکی و شیلی وهمچنین کنگلومرایی می باشد. میانگین بارش در دشت در حدود 230 میلی متر در سال می باشد. نرمال هوا در گستره حوضه از 5 درجه سانتیگراد در ارتفاعات و 17 در نواحی پست برآورد گردیده است. ریزش برف نیز از اواخر مهرماه تا اواخر فروردین اتفاق می افتد و تقریبا 30 درصد جریانهای سطحی ناشی از ذوب برف می باشد. اقلیم منطقه با روش آمبرژه از نوع خشک و سرد بدست آمده است. مهمترین رودخانه که آب را از حوضه زهکشی میکند رودخانه کشف رود می باشد. آبخوان دشت مشهد دارای وسعتی حدود 3787 کیلومترمربع می باشد. ضریب ذخیره آبخوان 06/0 و قابلیت انتقال نیز250 تا 2500 متر مربع بر روز از داده های پمپاژ بدست آمده است. آخرین کسری مخزن در حدود100 میلیون مترمکعب به دست آمده است. بطور متوسط سطح آب در عمق 45 متری می باشد و بطور میانگین در کل دشت سالانه در حدود 77/0 متر افت داشته است(85-1373). در بعضی از مناطق جنوب شهر مشهد دارای بالاآمدگی در حدود 5 متر، سطح آب زیرزمینی را می توان مشاهده نمود(90-1380). برای بررسی های هیدروژئوشیمیایی منطقه تعداد 24 نمونه از محدوده برداشت گردید و به آزمایشگاه آبشناسی دانشگاه تبریز منتقل گردید. تمامی مقایر یونهای اصلی بدست آمد و نقشه های توزیع یونهای بدست آمده از نمونه های برداشتی توسط نرم افزار gis ترسیم گردید. با توجه به نقشه توزیع بدست آمده، اکثر این یونها از شمال غرب به سمت جنوب شرق افزایش نشان می دهند که در این میان یون نیترات از این روند طبعیت نمی کند و فقط در مناطق جنوبی دشت مشهد دارای آنومالی می باشد. کمترین و بیشترین مقدار tds بدست آمده در دشت به ترتیب 242و 5083 میلی گرم بر لیتر می باشد. کیفیت نمونه های برداشتی از نظر شرب، صنعت و کشاورزی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت. از نظر کشاورزی، 29% نمونه ها در منطقه c4s4 ، 7/41% در c3s1و 29% در c2s1 نمودار ویلکوکس قرار گرفتند. از نظر شرب 50% نمونه ها مطلوب ، 17 % مساعد و 33% نامطلوب تشخیص دادهشد. از نظر صنعتی تمامی نمونه ها رسوبگذار می باشند و فقط نمونه شماره 15( واقع در شمال شرق شهر مشهد) خورنده می باشد.